بوب ويلسون
鲍伯·威尔逊
בוב וילסון
ロバート·ウィルソン
밥 윌슨
Боб Уилсон

Interpretation von Shakespeares Sonnetten

source: dwde

Encenar Shakespeare, não o dramático e sim o lírico: esse foi o intento do diretor norte-americano Bob Wilson em Shakespeares Sonette (Sonetos de Shakespeare), espetáculo em cartaz no Berliner Ensemble. E para tal, Wilson se associou ao compositor e músico americano-canadense Rufus Wainwright. O resultado é uma noite de variedades, com referência a todos os gêneros de entretenimento, desde a commedia dell’arte até sketches televisivos, passando pelo cabaré.

Shakespeare, ancião e jovem
Se na era elizabetana os papéis femininos eram desempenhados por homens, Bob Wilson faz o mesmo, acrescentando a essa prática seu reverso: as atrizes fazem papéis masculinos. Essa inversão – a rainha Elizabeth 1ª, em seu trono, declamando um soneto com voz grave e o próprio Shakespeare, como jovem e ancião, em vozes femininas – intensifica ainda mais o tom farsesco do espetáculo. Tanto que nem o número esporádico do ator travesti Georgette Dee, de microfone na mão, chega a destoar muito do entorno shakespeariano.

“Se mais clara que o Sol, ao olhar cego irradia / e tão feliz me faz, de noite, em sonho, a forma / da tua sombra, que enlevo, ah! não fora de dia / essa sombra que em luz outras sombras transforma?” (soneto 43, na tradução de Jerônimo de Aquino). A contínua alternância de vozes, de personagens e de cenas confere à peça de Wilson um tom onírico, no qual o lirismo e o grotesco convivem, ao lado do sentimental e do patético.

Georgette Dee
A encenação de Bob Wilson revela o quanto a poesia de Shakespeare comporta. Por um lado, as composições de Wainwright têm o potencial de transformar os sonetos elizabetanos em hits pop – uma banalização que pode até encantar. Por outro, a prática da repetição exaustiva das mesmas palavras em diferentes contextos, recorrente nas peças de Wilson, ajuda a recuperar o que certos versos têm de sublime.
A escolha de uma fonte textual lírica para a encenação não torna o espetáculo pouco dramático. A técnica wilsoniana de inserir pequenos interlúdios esporádicos no fluxo do enredo (módulos cênicos denominados knee pieces por causa de sua função de articulação) é levada ao extremo na sua encenação dos sonetos de Shakespeare para o Berliner Ensemble. É como se o espetáculo fosse composto apenas de breves articulações dramáticas inter-relacionadas.
O design cênico altamente estilizado de Bob Wilson – que no início de seu êxito internacional contribuiu para limpar o palco de todos os naturalismos, seja nos adereços ou na forma de atuação – já se tornou marca registrada e se repete a cada nova encenação. Isso não é novidade. Em uma miscelânea de tantos gêneros pop como Shakespeares Sonette, no entanto, o modelo formal de Bob Wilson quase perde a intenção de seriedade, parecendo mais uma citação de si mesmo.
.
.
.
.
.
.
.
source: berliner-ensemblede

Liebe – Haß, Sehnsucht – Überdruß, Leidenschaft – Langeweile, Männlichkeit – Weiblichkeit, Gesicht – Maske, Bewegung – Stillstand, Jugend – Alter, Leben – Tod… So unendlich viele Assoziationen zu Shakespeares SONETTEN. Die SONETTE werden nie an Geheimnis und Poesie verlieren.Robert Wilson, der zuletzt DIE DREIGROSCHENOPER im BE inszenierte, erweckt für seine Traumreise in den Kosmos Shakespeares 25 Sonette zum Leben. Er belebt sie mit Bildern und mit der betörenden Musik von Rufus Wainwright.

Jacques Reynaud – as for THREEPENNY OPERA – designed the costumes. Staged in Berlin in 2009 four hundred years after the publishing of the sonnets, SHAKESPEARE`S SONNETS shows the poet more modern and alive than ever. For this performance Jutta Ferbers has selected twenty-five amongst the one hundred and fifty-four sonnets written by Shakespeare, accepting the challenge to stage one of the English playwright`s rare works which was originally not written for the theatre. Wilson`s direction – in the usual perfection – plays ironically by mixing the genres. The extraordinary actors of the Berliner Ensemble act and sing: Anke Engelsmann, Traute Hoess, Ursula Höpfner-Tabori, Sylvie Rohrer and Georgios Tsivanoglou together with the young „stars” of the Ensemble Christopher Nell, Christina Drechsler, Anna Graenzer, Dejan Bućin, Sabin Tambrea and the legendary actors Inge Keller, Jürgen Holtz and Ruth Glöss bring the Bard`s immortal lines onto the set. Georgette Dee – famous German cabaret performer accompanied by an „angel” (Winfried Goos) – completes the set as master of ceremonies… Wilson stages several Shakespearean characters, from boy to fool, from Cupid to the mysterious dark lady, from the Queen of England to Shakespeare himself.
The director`s ability to „tell” the story by means of images puts himself at the service of Shakespeare`s verses. The music of Rufus Wainwright, who for this „opera” has invented different musical styles that contribute to accompanying the audience on a dreamlike journey beyond time.
Shakespeare: light and dark – a stage première which is already a classic.
.
.
.
.
.
.
.
source: prelecturstanfordedu

Robert Wilson is an acclaimed director, stage designer, performer, writer, furniture designer, draftsman, and educator of international and multidisciplinary scope. A Texas-born American, he has to a large degree made his career in Europe. An artist of the stage, he has come to that profession by way of business school, architectural training, painting, and chance encounters with uniquely inspirational individuals. Perhaps because of this non-linear trajectory, he has again and again felt cause and had vision to test and question all of the presumed essential elements of the theater: the spectator, the performer, the writer, the stage, the story. His productions are lengthy yet highly controlled, minimalist yet intricately detailed. “I never studied theatre,” he admits. “If I had studied theatre, I would not be making the theatre I’m making.”

Born in Waco in 1941, Wilson was exposed to the performing arts as a child only in the most peripheral of manners, by way of a dance instructor whose teaching has since then manifested a steady presence, directly or indirectly, within his work:

[Byrd Hoffman] was a dancer — she was a ballet dancer — she was in her 70’s when I met her. She taught the dance — she understood the body in a remarkable way….[S]he talked to me about the energy in my body, about relaxing, letting energy flow through….She was amazing because she never taught a technique, she never gave me a way to approach it, it was more that I discovered it on my own.

The initial result of his interaction with Hoffman was, according to Wilson, the correction of his childhood speech impediment. But years later, when he was a young adult and had begun his career in earnest, he named the group with which he was creating and performing experimental theatrical works in New York the Byrd Hoffman School of Byrds. More than anything this seems to have been a tribute to the way in which Hoffman directed Wilson toward a knowledge of the body — or, better, a knowledge of the body’s own knowledge, innate and unconscious.

The challenge Wilson set for himself, then, was to create works that drew upon this bodily knowledge from both sides of the invisible boundary that divides the stage from the audience. An early, resonant example of Wilson’s approach was Deafman Glance (1970). Inspired in part by Wilson’s important friendship with a deaf boy named Raymond Andrews, whom he adopted as his son, the mostly silent work was constructed of fantastical scenes composed purely of performed images: this was not performance that resulted in images, but images that, essentially, called for performance. It was a feat of theater innovative enough to incite Louis Aragon, the Surrealist poet, to compose a fervent letter to his colleague André Breton:

The world of a deaf child opened up to us like a wordless mouth. For more than four hours, we went to inhabit this universe where, in the absence of words, of sounds, sixty people had no words except to move…I never saw anything more beautiful in the world since I was born. Never never has any play come anywhere near this one, because it is at once life awake and the life of closed eyes, the confusion between everyday life and the life of each night, reality mingle[d] with dream, all that’s inexplicable in the life of [a] deaf man.

Directing the stage toward the presentation of images, while avoiding the traditional notion of what constitutes “plot,” Wilson had undertaken what he describes as a formalist approach, one that has not faltered in the intervening years. “I prefer formalism in presenting a work because it creates more distance, more mental space,” he asserts. He has always believed that the more structurally, procedurally, emotionally, and visually controlled a theatrical situation is, the more “space” there is for real truth — not represented truth — to crystallize in the openness that remains. “Often I feel that what I’m seeing onstage is based on a lie,” he says about traditionally acted theater. “You know, an actor thinks he’s being natural but he’s not, he’s acting natural and that is something that is artificial. By being artificial, I think you can…know more about yourself, be closer to…a truth.”

Thus Wilson directs his performers’ movements down to the smallest minutiae (the way a wrist turns; the precise angle of the shoulders) and, very often, compels the performers to reduce their actions to a strikingly slow pace. The delivery of lines requires equal control; he instructs actors to speak in regulated monotones: not robotic, yet not dynamic. And Wilson’s attention to the intricacies of stage design is as intense as, or more intense than, his interactions with the performers. In fact, even as Wilson began to move beyond mostly silent works and into productions that included language (narrative or not), beginning with the linguistically deconstructive A Letter for Queen Victoria (1974) the visual design remained the foundational focus. In reference to his work for two actors I was sitting on my patio and this guy appeared I thought I was hallucinating (1977) Wilson describes the transition from writing to envisioning the production:

…I began making sketches, often on long rolls of paper (as well as in my notebook), of the image I was thinking of using for a basic stage set. I made about twenty-five drawings a day for two weeks, sometimes making slight alterations in them. I often follow a similar procedure before arriving at a final image used as a model for scenery.

His fervent interest in formal control — how each theatrical element fits together — extends to his personally designing the often-spare set pieces, which are most notably chairs thematically suited to the mood or character(s) of the theatrical pieces. Both his drawings and his chairs have been exhibited numerous times and are considered legitimate works of art in their own right by Wilson and critics alike.

Wilson also pays a great deal of attention — perhaps the most — to a more ineffable part of his productions: the lighting. This is not to say that he is formally trained as a lighting technician; indeed, as with so many of the elements of his works, including choreography, set construction, dramaturgy, and even directing, “Wilson” implies a collaborative effort. But it is he who, in painstaking planning sessions, determines exactly how light should define any given scene. Beverly Emmons, who has worked with Wilson on many projects, describes his method:

What Bob does with light which is extraordinary and difficult and unusual is to separate all the elements from each other and control them independently….He wants the floor treated as a whole unit and separately painted with light. He wants the background treated as another whole, with maybe one color shaded into another….Then he wants the human figure separately etched out with light, and very often he wants the head or even nose of that figure separately lighted.

And it is because he can create this particular sort of structured visual control that Wilson is — and has been to an increasing degree over the years — willing to include elements that are, as it were, outside of himself. The most well known early example is Einstein on the Beach (1976) the spectacularly reviewed, four-hour-long opera that he created with composer Philip Glass. The two chose their subject jointly — Albert Einstein becoming the mythic focus around which images of motion, space travel, and justice in the twentieth century circled — and then Wilson led the discussion regarding the visual structure. It was not until that dialogue had been mostly completed that Glass began to compose his minimalist, mathematically measured score. Glass remembers:

I put [Wilson’s notebook of sketches] on the piano and composed each section like a portrait of the drawing before me. The score was begun in the spring of 1975 and completed by the following November, and those drawings were before me all the time.

As his career moved forward, hitting bumps in funding and critical response, and always, for better or worse, achieving more acclaim in Europe than in America, Wilson began to diversify the works upon which he applied his formal structure. In the 1980s, while continuing to craft productions purely Wilsonian in character — the multinational, multi-site epic the CIVIL warS: a tree is best measured when it is down (1981-83); The Golden Windows (1982); a revival of Einstein on the Beach (1984); The Knee Plays (scenes that had been presented as “joints” between acts in the CIVIL wars; 1984) — he began to more regularly approach texts that he had had no part in writing. He produced Hamletmaschine (1986), in conjunction with its author, Heiner Müller. He staged Euripides’ famed tragedy Alcestis (1986), Shakespeare’s King Lear (1985), and Ibsen’s Peer Gynt (2005). And he continued to demonstrate a dedication to the theater’s intersection with music as well, not only in such collaborations as that with Tom Waits and William S. Burroughs in the musical The Black Rider: The Casting of the Magic Bullets (1990), but also in classic works of opera. In 1991 he produced both Mozart’s The Magic Flute at the Opéra Bastille in Paris and Wagner’s Lohengrin at the Opernhaus Zürich (the latter also at the Metropolitan Opera, New York, in 1998); he went on to stage the entire Ring Cycle, starting in 2000 at the Opernhaus Zürich.

A striking feature of all of these later works is the fact that, as Wilson refracts the original text or score through his unmistakable, structured aesthetic, the result again and again is a production that remains true to the artist’s earliest tenets. Hamlet: A Monologue, an adaptation first produced in 1995 and starring Wilson himself as the sole actor, is a focused example of this skillful mediation. In the midst of fifteen disjointed, disordered scenes, he maneuvers the iconic work, so well known to so many audiences, into an entity both discernible and utterly strange. By setting the play in his typically visually spare and location-less zone, stripped even of the directorial structure that Shakespeare had given it, Wilson allows the text to form open-ended meanings, freed from a singular plot. Ann-Christin Rommen, who has collaborated with Wilson in a director’s role numerous times, explains this strategy:

Bob will always try to keep [the text] as open-minded and as inexpressive as possible. He doesn’t want [the actors] to express the meaning too much. He wants them to leave it open for the audiences to experience and hear it for themselves and make up their own mind.

Indeed, Wilson has always been willing to consider interpretation the most collaborative of exercises. He has always hoped that each spectator, each critic, each performer might approach his work directly and truthfully, through eyes that have begun to listen.
.
.
.
.
.
.
source: elculturegr

Αυτονόητα, το θέατρο που δημιουργεί ο Wilson είναι μια προέκταση, μια σκηνική συνένωση των τεχνών που αγαπάει. Φως, μουσική, ήχοι, γλυπτική, κίνηση, ρυθμός είναι όλα σταθερά και ισάξια συστατικά στοιχεία των παραστάσεών του, οι οποίες διακρίνονται για την αρχιτεκτονική μορφή, την εικαστική αυτοτέλεια και την ακρίβειά τους. Ο σκηνικός χώρος, οι εικόνες, οι ήχοι που γεννιούνται εκεί είναι γι’ αυτόν τα προαπαιτούμενα στοιχεία για να δημιουργήσει μια θεατρική παράσταση, και όχι η ιστορία. Αδιαμφισβήτητα, πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που έχει κατ’ αρχάς οπτική αντίληψη του σκηνικού γεγονότος (δεν είναι τυχαίο ότι οι σκέψεις του πάνω στο έργο αποτυπώνονται συχνά με τη μορφή εικόνων) και δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι οι παραστάσεις του μπορούν να χαρακτηριστούν και visual art.

Το βίωμα που έγινε τέχνη
Δυσλεκτικό παιδί ο ίδιος, ο Wilson κατόρθωσε να ξεπεράσει το πρόβλημα χάρη στα μαθήματα χορού που του παρέδιδε μια 70χρονη δασκάλα, που, κατά τα λεγόμενά του, κατάφερε πολλά περισσότερα από το να του διδάξει απλώς κάποια τεχνική, του αποκάλυψε τη δύναμη της σωματικής ενέργειας. Έτσι, πολύ νωρίς ανακάλυψε τη υπεροχή της σωματικής έκφρασης έναντι της γλώσσας. Αργότερα, δούλεψε με παιδιά που είχαν νοητική στέρηση ενθαρρύνοντάς τα να εκφράζονται μέσα από τη ζωγραφική και την κίνηση, και μάλιστα ο ίδιος υιοθέτησε ένα κωφάλαλο παιδί, τον Raymond Andrews.
Μάλιστα, η παγκόσμια αναγνώριση για τον Wilson ήρθε με τη «βουβή» όπερα Deafman Glance (1971), την οποία εμπνεύστηκε από τα ζωγραφικά σχέδια του Andrews. Η παράσταση κοινώνησε στους θεατές τον κόσμο όπως τον αντιλαμβάνεται ένα κωφάλαλο παιδί, ζωντανεύοντας εικόνες και σκηνές χωρίς λόγια. Μετά από αυτή την παράσταση ο Louis Aragon δήλωσε: «ο Wilson είναι αυτός που εμείς, οι πατέρες του Σουρεαλισμού, ονειρευόμασταν ότι θα έρθει μετά από εμάς και θα μας ξεπεράσει».

Από τη φόρμα προκύπτει η ελευθερία
Συνειδητός φορμαλιστής, ο Wilson δημιουργεί παραστάσεις αυστηρά κοντρολαρισμένες σε κάθε επίπεδο, στη δομή, στο εικαστικό περιβάλλον, στο λόγο, στην κίνηση αλλά και στο συναίσθημα, καθώς υποστηρίζει ότι «η φόρμα δημιουργεί απόσταση και, έτσι, χώρο στο νου και στην αλήθεια». Στόχος του, άλλωστε, είναι να δημιουργήσει παραστάσεις ανοιχτές στην προσωπική ερμηνεία των θεατών, γι’ αυτό και ενθαρρύνει την αισθητική πρόσληψη όσων συντελούνται επί σκηνής παρά στην παρακολούθηση της πλοκής. Από εδώ, πάντως, εκκινούν και οι όποιες επικρίσεις για υπερβολική εμμονή στην (εξωτερική) φόρμα, που ενίοτε επισκιάζει το περιεχόμενο, ή για «εγωπαθητική» εφαρμογή του οράματός του. Κάποιες φορές μάλιστα χρειάζονται πολύωρες παραστάσεις με διάρκεια πέντε, έξι ή και δώδεκα ώρες για να παρουσιαστεί ολοκληρωμένο αυτό το όραμα, ερήμην όμως των αντοχών των ηθοποιών και των θεατών.
Σε αυτό το θέατρο φόρμας, η παρουσία του ηθοποιού στη σκηνή είναι το α και το ω – ως πομπού ενέργειας όμως, όχι ως ερμηνευτή μιας ψυχολογίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που στις ακροάσεις ο Wilson ζητά συνήθως από τους ηθοποιούς να σταθούν ή να περπατήσουν ‒και όχι να μιλήσουν ή κυρίως να ερμηνεύσουν ένα ρόλο. Η δυναμική του ανθρώπινου σώματος και η αξιοποίησή του επί σκηνής οδηγούν σε παραστάσεις «χορογραφημένες», όπου η παραμικρή κίνηση ή χειρονομία είναι μελετημένη στο έπακρο και εκτελεσμένη με ακρίβεια. Ακόμη και το λόγο δεν τον χρησιμοποιεί πάντα ως νοηματικό εργαλείο, αλλά πειραματίζεται με τον ήχο των λέξεων ή το ύφος εκφοράς τους. Άλλωστε, και οι οδηγίες του προς τους ηθοποιούς αφορούν τη φόρμα, το ύφος (πιο γρήγορα, πιο αργά, πιο δυνατά), και όχι το νόημα του λόγου ή την ερμηνεία του ρόλου.
Το φως και οι εναλλαγές που δημιουργούνται μεταξύ φωτός-σκιάς-σκοταδιού είναι το πολυτιμότερο εργαλείο του, ισοδύναμο του ηθοποιού. «Χωρίς φως δεν υπάρχει χώρος» έχει δηλώσει. Η χρήση του φωτός στις παραστάσεις του είναι εμβληματική και είναι αυτή που ίσως έχει συντελέσει περισσότερο στη δημιουργία του προσωπικού του ύφους. Ξεπερνώντας το βοηθητικό ρόλο του «δημιουργού ατμόσφαιρας», το φως στα χέρια του Wilson αποκτά τρισδιάστατη υπόσταση, διαμορφώνει το σκηνικό χώρο, γίνεται αντικείμενο, συνομιλεί με τους ηθοποιούς, λειτουργεί πάνω στην, άδεια πολλές φορές, σκηνή όπως το χρώμα πάνω στον καμβά για το ζωγράφο.

Καλλιτέχνης του κόσμου…
O Wilson από το 1968, όταν πρωτοδημιούργησε το δικό του πειραματικό θίασο, έχει σκηνοθετήσει περίπου εκατό παραγωγές, ανεβάζοντας επί σκηνής δικές του δραματουργικές συνθέσεις (μνημειώδης η «βουβή» όπερα Einstein on the beach, 1976, που εγκαινίασε τη συνεργασία του με τον Philip Glass), έργα της παγκόσμιας δραματουργίας και λογοτεχνίας, αλλά και δεκάδες όπερες. Η σκηνοθετική παρουσία του μοιράζεται μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, με μια αυξανόμενη προτίμηση τις τελευταίες δύο δεκαετίες στους σημαντικότερους ευρωπαϊκούς θεατρικούς οργανισμούς (Berliner Ensemble, Schaubühne κ.ά.)

… και της Ελλάδας
Η δουλειά του είναι γνωστή στην Ελλάδα, καθώς σημαντικές παραστάσεις του έχουν ανέβει εδώ, με πιο πρόσφατες το Κουαρτέτο (2007), την Όπερα της πεντάρας (2010) και την Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ (2010). Η παράσταση της Οδύσσειας όμως που παρουσιάζεται στις 26 του μήνα είναι σίγουρα διαφορετική. Ο Robert Wilson σκηνοθετεί στο Εθνικό Θέατρο τη δική του εκδοχή της ομηρικής Οδύσσειας αποκλειστικά με Έλληνες ηθοποιούς. Απολύτως αναμενόμενα, κατά τη διάρκεια των ακροάσεων ενάμιση χρόνο νωρίτερα, η ελίτ –και όχι μόνο– του ελληνικού θεάτρου πέρασε το κατώφλι του κτιρίου Τσίλερ διεκδικώντας μία θέση στο θεατρικό σύμπαν του Wilson. Σε μια πρωτόγνωρη για τους περισσότερους audition, τους ζητήθηκε μόνο να σταθούν, να καθήσουν και να περπατήσουν πάνω στη σκηνή για 30΄΄, ενώ αργότερα όσοι επιλέχτηκαν αναφέρθηκαν γοητευμένοι στη «χορογραφική», «εικονογραφική» μέθοδο του σκηνοθέτη που ξεκίνησε να στήνει σκηνή προς σκηνή το έργο σαν χορογραφική παρτιτούρα ‒ καθόλου λόγος, μόνο κίνηση, στάσεις και σχήματα.

Η Οδύσσεια, σε συμπαραγωγή με το Piccolo Teatro του Μιλάνου, είναι σίγουρα μια πολυαναμενόμενη παράσταση γι’ αυτή τη χρονιά και το μεγάλο, προσωπικό, στοίχημα του Γιάννη Χουβαρδά, λίγους μήνες μάλιστα πριν λήξει η δεύτερη θητεία του ως Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Θεάτρου, μια θητεία κατά την οποία το ρεπερτόριο, αφουγκραζόμενο πλήρως τη χρονική συγκυρία, οργανώθηκε υπό τη θεματική αναζήτηση «Τι είναι η πατρίδα μας;» και έφερε στις σκηνές του Εθνικού τα αποτελέσματα γόνιμων, κάποτε ερεθιστικών ή και απροσδόκητων, καλλιτεχνικών συναντήσεων και αναζητήσεων. Σε αυτό το θεματικό και αισθητικό πλαίσιο τοποθετήθηκε και η Οδύσσεια, το πολυσήμαντο έργο του νόστου για την πατρίδα και του ταξιδιού προς την αυτογνωσία.

Πέρα από μεγάλο καλλιτεχνικό γεγονός, η παράσταση φιλοδοξεί να αποδείξει πως ο πολιτισμός είναι ο κρυμμένος άσος στο μανίκι μας, ο μόνος ίσως που μας έχει απομείνει, πως είναι όχι μόνο μέσο ψυχικής και αισθητικής ανάτασης εν μέσω δύσκολων καιρών, αλλά και ένα «επικοινωνιακό» εργαλείο μιας Ελλάδας που δουλεύει, δημιουργεί και φέρνει καρπούς. Δεν είναι και λίγο, άλλωστε, το γεγονός πως ένας κορυφαίος Αμερικανός σκηνοθέτης ήρθε στην Ελλάδα για να σκηνοθετήσει το ομηρικό έπος, στην ελληνική γλώσσα, με Έλληνες ηθοποιούς. Καθόλου τυχαία, ο Χουβαρδάς χαρακτήρισε την παράσταση «πολιτιστική σημαία» της χώρας προς το εξωτερικό, καθώς μετά την Αθήνα η παράσταση θα ταξιδέψει στο Μιλάνο, ίσως και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.

Σίγουρα στην κατάκτηση αυτής της Ιθάκης πίστεψαν αληθινά όλοι οι εμπλεκόμενοι, ο Γιάννης Χουβαρδάς και το Εθνικό Θέατρο, ο Robert Wilson, που δέχτηκε για την πραγματοποίηση του εγχειρήματος να μειώσει αισθητά την αμοιβή του όπως και αυτή των μόνιμων συνεργατών του, το Piccolo Teatro, που ανέλαβε τα έξοδα των σκηνικών και των κοστουμιών, αποδεικνύοντας ότι, πράγματι, η ισχύς βρίσκεται εν τη ενώσει. Για το αποτέλεσμα θα πρέπει να περιμένουμε, όμως ένα είναι το σίγουρο: το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου η Οδύσσεια θα ανοίξει πανιά προσδοκώντας να πάρει μαζί της τους κατοίκους της πολύπαθης πρωτεύουσάς μας.
.
.
.
.
.
.
source: kommersantru

Так представляет себе смысл театра Роберт Уилсон

Третий Международный театральный фестиваль имени Чехова благополучно перевалил за экватор. И если в первой половине его программы доминировали творцы “новых реальностей”, заявившие о себе сравнительно недавно (Кристоф Марталер, Кристиан Лупа или Петер Лебл), то в ближайший месяц Москву ожидает настоящее нашествие звезд мирового театра. На фестивале ждут Ариану Мнушкину и Теодороса Терзопулоса, Тадаши Сузуки и Деклана Доннеллана. Откроет этот парад знаменитостей самый модный режиссер современного театра Роберт Уилсон. Спектакль “Персефона” миланской компании Change Performing Arts должен стать первой постановкой Уилсона, показанной в России.

Роберт Уилсон, пятидесятипятилетний уроженец штата Техас, оказался востребован в Европе гораздо больше, чем у себя на родине. Старый Свет больше двадцати лет назад впервые испытал на себе наркотический эффект уилсоновского театра и с тех пор прочно “подсел” на Боба (в театральном мире режиссера привыкли называть уменьшительным именем). Его часто упрекают в том, что все его спектакли похожи один на другой. На что Уилсон всегда отвечает одинаково: про Сезанна тоже можно сказать, что он всю жизнь писал одну и ту же картину.

До сих пор похожий на долговязого вундеркинда-компьютерщика, Уилсон сегодня — едва ли не самый плодовитый, удачливый и дорогой (в смысле гонораров) театральный постановщик. Он уже не считается авангардистом-новатором, каким был лет двадцать назад, но еще не перешел в ареопаг ископаемых царствующих классиков, находясь, таким образом, в зените славы и продолжая быть весьма актуальной фигурой.

Уилсону удалось то, что в последние десятилетия не удавалось почти никому. Прославиться и занести свои имена в театральные анналы сумели многие европейские экспериментаторы-шестидесятники, но создать собственный новый театральный язык не получалось почти ни у кого. Кроме Боба. Когда его попросили коротко определить суть его стиля, Уилсон ответил неопределенно, но красиво: театр — это кубик хрусталя в сердцевине спелого яблока.

Аутизм, от которого Уилсон был излечен в детстве, оставил в сознании режиссера стойкое недоверие к литературным текстам. То, как говорится слово, для минималиста Уилсона несравненно важнее того, что оно обозначает. Поэтому и облик вещей в его театре никак не связан с их названием. Уилсон успешно борется с живыми эмоциями на сцене и виртуозно работает с музыкой и светом. Он выстраивает ослепительно красивые статичные композиции и никогда не ошибается в предварительных расчетах. Он ценит европейскую актерскую школу и ненавидит поиски смысла в театре. Вообще, привычное первенство человека на театральных подмостках он отменил.

Все элементы в спектаклях Уилсона равнозначны. Обычный стул или луч света он заставляет “играть” наравне с актером. Архитектор по образованию, он предоставляет слово прежде всего пространству. Соотношение человека и предмета в театре Уилсона все время меняется и зависит от малейшего движения. В приезжающей в Москву “Персефоне” всего один жест — будь то резко отставленная в сторону рука Поэта-рассказчика или безвольно запрокинутая кисть танцовщицы — может оказаться столь значительным, что организует и подчиняет себе все пространство. Кажется, что Уилсон сидит за особым пультом, откуда он незаметным движением фокусирует в любой точке сцены пронизывающие ее невидимые силовые линии.

Уилсоновская “Персефона” иногда напоминает раскрашенную снежную пустыню. Впрочем, по отношению к театру Уилсона аналогии с живой природой не вполне уместны, а может быть, даже обидны. Его сценический мир подчеркнуто сконструирован и нереален, будто вычислен по особой, изощренной математической модели, которая составляет главную профессиональную тайну режиссера. Истинную свободу актер, по Уилсону, обретает только тогда, когда доводит свое поведение на сцене до автоматизма. Чем искусственнее это поведение, тем более естественным и правдоподобным оно кажется. Жизнеподобный, натуралистический театр Роберт Уилсон презирает.

Он удивительным образом избегает присущей театру игровой фальши. У Уилсона никто ничего не изображает. Поэтому, должно быть, и публика чувствует на его спектаклях столь недостающую ей в жизни физическую и эмоциональную свободу. Он знает, что зритель — драматически закомплексованный человек и надо помочь ему медленно и незаметно вплыть в блаженное состояние полной психологической разгрузки.
.
.
.
.
.
.
.
source: nyfilmetcexblogjp

ウィルソンはマルチ・メディアを用いた舞台セットのパイオニアであり、いわゆる“前衛”舞台芸術をメジャーにすることに貢献したアーティストである。彼の作品は1970年代初めからニューヨークやヨーロッパ各地で上演されるようになり、芝居にダンス、オペラとジャンルも幅広い。現在６５歳になる彼は世界各地の芸術団体から依頼されたプロジェクト10以上を同時進行させるという売れっ子ぶり。舞台作品の演出・デザイン以外にも、数年前にグッゲンハイム美術館で開かれたジョルジョ・アルマーニ展の照明も手がけたり、自分自身がハムレットを演じたりと、多彩な活動をしている。

このドキュメンタリーの魅力は、まず、大学時代に彼自身が踊った作品から、最近のオペラまで、過去40年間にわたる彼の作品の抜粋が見れること。初期の、ひょんなことから彼が引き取ることになった障害児を主演させた作品や、革命前のイランで数日間ぶっとおしで屋外上演した作品（彼自身も含めて多くが脱水症状を起こした）、知り合いの自閉症児からアイデアを得た”A Letter for Queen Victoria”(1974年)など、珍しい映像が豊富。

そして、ロバート・ウィルソン自身による回想が面白い。テキサスの名家に生まれたが、母親は愛情表現の薄い人で、父親は頑固な保守主義者。幼年時代は、ひどい吃音症と学習障害で惨めな学校生活を送っていたが、あるバレエ教師に何気なく「もっとゆっくりしゃべるようにしてみれば？」と言われたことがきっかけで、１年以内に普通にしゃべれるようになったそうだ。彼の同性愛は「直せる」と信じていた父親の意向で、テキサス大学に入学してロースクール（！）を一度はめざすものの、アートへの興味が捨てきれず、ニューヨークへ。60年代初めのニューヨークは、ポップアートが注目を集め、公民権運動も盛んになり始めた頃。水を得た魚のようにクリエイティビティを発揮し始めた彼は、自分の演劇グループを作って、次々と新作を上演するようになる。自己を束縛から解放し、同じような夢やテイストを持つ人間と知り合える場所としてのニューヨークの役割は、多くのアーティストに共通している。そう言えば、彼だけでなく、サム・シェパードやルー・リードも同じようなことを書いていた。

ウィルソンの舞台では、しばしば俳優たちの動きはおそろしくスローだが、吃音症を克服するきっかけになった女性のことばが関係あるのかもしれない。後年、若手アーティストの育成に力を注ぐようになったことについて、学習障害で苦しんだ自分の経験から、教師の力の偉大さを知っているからだと語っている。

また、親友は一家の使用人の息子だったが、彼が黒人だったために、つきあいは禁じられていた（当時は、人種差別が合法だった）。しかし、こっそりと、その友人とよく黒人の教会に行って、熱狂的な説教や霊歌を聴いたという。「それがすべてポジティブなメッセージだったのが印象的だった」と語っているが、ウィルソンにとって、それが最初のパフォーミング・アーツ体験、異文化体験だったのだろう。

驚いたのは、テキサス時代は内向的で、家庭でもコミュニティでも居場所がないと感じていたウィルソンが、すぐにプロデューサーとしての才能も発揮し始めたこと。人を集めて動かすのがうまく、”Einstein on the Beach”がメトロポリタン・オペラ劇場で上演されたときは、彼自身がプロデュースした。「チケットは2000ドルから２ドルですぐ売り切れになった。わざと２ドルの席を2000ドルの席の隣にしたんだよ（笑）」。（つまり、寄付金つきの高いチケットを買った金持ちの隣に、若い貧乏学生が座ったのである。）なるほど、プロデューサー的手腕は、前衛からメジャーになれた大きな要素だったにちがいない。

セット準備中や演出中のウィルソンを撮影したシーンを見ると、黒沢明に負けず劣らず、おそろしく口の悪い完璧主義者。手の動きについて彼から細かい注文を受けたイザベル・ユペールは心なしか頬がぴくぴくしている。ウィルソンはエネルギーも人一倍高く、少ない睡眠時間でも機能し、飛行機の中でもアイデアをスケッチしている。スタッフは彼のエネルギーについてゆくのが大変そう。

ロバート・ウィルソンは既に世界ブランドなので、何をやっても客が集まる状態。これはある意味では危険なことでもあるのだが、彼のはてしない好奇心と精力的な制作姿勢はずっと変わっていない。

若手の育成という目的に加えて、自分の感性を磨くという意味でもあるのだろうが、ロング・アイランドにある自分の財団で、夏にジャンルを超えた、世界各地からのアーティストたちを集めてワークショップを行っている。毎年、30カ国近くから100人近くが参加するとのこと。ダンサーのバリシニコフにしろ、彼にしろ、私財と寄付でこういった施設を作って、アート・コミュニティに貢献しているのには感心する。

このドキュメンタリーの中で、”Einstein on the Beach”を４０回以上見たというスーザン・ソンタグが「彼の成功はアートに助成金を出すヨーロッパでの活躍のおかげ。アメリカでだけだったら、彼は絶対ここまでにはなれなかった」と語っているが、日本はアメリカよりもはるかに助成金制度は整っていない。だいたい、賞金つきの賞や補助金を、既に成功した芸術家に出すのはひどくばかげている。財政援助やPRが必要なのは、まだ芽の出ていないアーティスト、商業的に自立できないアーティストなのに。